Giới thiệu
Ghana là một quốc gia nằm ở Tây phi, phía nam giáp với Đại Tây Dương, phía bắc, đông, tây lần lượt giáp với nước cộng hòa Burkina Faso, Togo và bờ biển Ngà; quốc gia này có dân số là 20,771,382 người, trong đó tỉ lệ người mù chiếm 1%. Hiện nay trên toàn quốc có 52 bác sĩ nhãn khoa và 216 y tá nhãn khoa ( theo thống kê của Hội thư kí chăm sóc mắt quốc gia), với gần nửa số bác sĩ nhãn khoa sống ở thủ đô và ven thủ đô (19 người). Y tế chiếm 7,9% ngân khố quốc gia năm 2002 và 12,3% năm 2006. Hiện nay các chính sách sức khỏe quốc gia trên diện rộng đang được tiến hành bao gồm phần lớn các cuộc phẫu thuật mắt thông thường trong nước.
Tổng quan
Bawku nằm ở vùng cao phía đông với dân số 961.000 người và là vùng nghèo nhất Ghana. Tuy nhiên, dịch vụ chăm sóc mắt ở đây rất tốt. Chương trình chăm sóc mắt của vùng thuộc chương trình chăm sóc mắt của bệnh viện, hoạt động từ 30 năm nay với sự giúp đỡ của Christoffel Blindenmission. Đặt trụ sở tại bệnh viện Bawku Presbyterian, chương trình chăm sóc mắt đã phát triển thành chương trình cộng đồng với các dịch vụ ở khắp mọi nơi trong và ngoài vùng, như vùng láng giềng phía bắc, Burkina Faso và Togo.
Mục tiêu của chương trình là:
- Cung cấp các dịch vụ chăm sóc mắt chất lượng phù hợp với khả năng tài chính của người dân và người dân có thể tiếp cận một cách dễ dàng.
- Hợp tác với các tổ chức tài trợ để phát triển chương trình chăm sóc mắt của vùng trên diện rộng và hợp nhất dịch vụ chăm sóc mắt ban đầu với hệ thống cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe ban đầu hiện có.
- Hợp tác đào tạo đội ngũ bác sĩ và y tá nhãn khoa và các nhân viên chăm sóc mắt cộng đồng ở Ghana và các vùng tuyến dưới Tây phi
- Phát triển chương trình bền vững kết hợp với giảm sự phụ thuộc vào các tổ chức từ thiện
Nguyên nhân của việc giảm thị lực và mù lòa
Nguyên nhân thông thường nhất gây nên mù lòa và giảm thị lực ở vùng này là do đục thủy tinh thể, bệnh glôcôm và tật khúc xạ không hồi phục được. Bệnh mắt hột và giun chỉ ở mắt đã được kiểm soát. Cần tập trung vào việc loại trừ sút giảm thị lực và mù lòa do đục thủy tinh thể và khúc xạ; giảm mù lòa do bệnh glôcôm và giảm việc cung cấp các dịch vụ nhãn khoa chất lượng kém.
Quá trình cung cấp dịch vụ chăm sóc mắt
Dịch vụ phẫu thuật đục thủy tinh thể
Giữa năm 2000 và 2004 , chương trình đã thực hiện 9.933 ca phẫu thuật đục thủy tinh thể với hơn 97% ca được cấy ghép thủy tinh thể nhân tạo theo phương pháp đục thủy tinh thể ngoài bao (ECCE). Với 2 bác sĩ nhãn khoa và 1 phẫu thuật viên, số lượng ca phẫu thuật tăng đều từ năm 2000.
Những số liệu này được cập nhật thông qua mạng lưới rộng lớn của các dịch vụ cộng đồng bao gồm:
- Củng cố các trung tâm phẫu thuật đục thủy tinh thể cơ sở tại các bệnh viện huyện
- Nâng cao vai trò của các y tá nhãn khoa thuộc bệnh viện huyện trong khâu chuẩn bị cho bệnh nhân trước khi mổ, quản lí sau mổ và trong truờng hợp có các sự cố phát sinh
- Nhân viên phục hồi chức năng cộng đồng có trách nhiệm phát hiện và đưa bệnh nhân đến bệnh viện
- Chất lượng phẫu thuật phải được đảm bảo dựa trên chương trình quản lí kết quả của máy tính
- Đánh giá sự hài lòng của khách hàng thông qua các cuộc khảo sát chất lượng hàng năm
- Các phẫu thuật viên hỗ trợ các bác sĩ nhãn khoa và các y tá tiêm thuốc gây mê mắt
Mục tiêu của dịch vụ đục thủy tinh thể của chúng ta là đạt tỉ lệ phẫu thuật đục thủy tinh thể (CSR) trên mức Tầm nhìn 2020 đặt ra là 2,500 ca.
Bệnh glôcôm
Glôcôm là nguyên nhân phổ biến thứ hai gây ra mù lòa và giảm thị lực trong vùng. 8.5% người dân trên 40 tuổi ở Ghana mắc bệnh glôcôm góc mở ban đầu (POAG). Trước đó, các nghiên cứu của bệnh viện ở vùng cao phía đông cho thấy 26% bệnh nhân glôcôm được phẫu thuật ở độ tuổi dưới 40 và thống kê đó phù hợp với số liệu hiện có ở bệnh viện chúng tôi. Chiến lược của chúng tôi trong việc ngăn chặn bệnh glôcôm là:
- Phẫu thuật cắt bỏ một phần vùng bè cơ bản cho những trường hợp phẫu thuật chống hoặc không chống lại sự chuyển hóa chất (thường không do các phẫu thuật viên trong nước thực hiện)
- Quản lí y tế cho những trường hợp không mổ được và những trường hợp này cần các phẫu thuật chất lượng cao
- Tiếp tục sàng lọc bệnh nhân 16 tuổi trở lên
- Hướng dẫn về di truyền cho những bệnh nhân cụ thể
- Hạ giá thành phẫu thuật glôcôm theo Kế hoạch bảo đảm sức khỏe quốc gia trong vùng
Mù lòa ở trẻ em
Phần lớn những nguyên nhân dẫn đến mù lòa ở trẻ em đều có thể phòng tránh được. Giáo dục chăm sóc mắt và cấp phát vitamin A là một phần của Chương trình phòng chủng mở rộng (EPI) thông qua sự hợp tác với Trung tâm chăm sóc sức khỏe Ghana, trong khi những chương trình chăm sóc mắt học đường phối hợp với Dịch vụ giáo dục Ghana.
Những trường hợp trẻ em mù lòa không thể phẫu thuật được quản lí tại đây và nơi nào cần thì liên hệ với đơn vị nhãn nhi ở Bệnh viện dạy nghề Korle-Bu ở Accra.
Dịch vụ phẫu thuật khúc xạ và thị lực kém
Với chỉ một phẫu thuật viên trong vùng thì các y tá và nhân viên khúc xạ cũng không thể giải quyết hết số lượng lớn các bệnh nhân khúc xạ và thị lực kém. Hiện nay, tất cả các y tá nhãn khoa thực tập ở bệnh viện đều được trang bị kiến thức cơ bản về khúc xạ. Bằng cách này số lượng các dịch vụ điều trị khúc xạ cơ bản ở huyện và cộng đồng sẽ tăng lên.
Quản lí nguồn nhân lực
Có tất cả 20 y tá nhãn khoa (tỉ lệ 1 y tá/45,000 dân), 2 bác sĩ nhãn khoa và 1 phẫu thuật viên đục thủy tinh thể, 2 nhân viên khúc xạ và một nhóm nhân viên chăm sóc sức khỏe cộng đồng (PEC) đã được đào tạo và triển khai ở nhiều địa điểm khác nhau dưới sự quản lí của Dự án phục hồi sức khỏe cộng đồng (CBR). Y tá học cách sử dụng thành thạo đèn mổ và các vật dụng phụ của nó, thuật soi đáy mắt gián tiếp, soi bóng đồng tử, sử dụng các dụng cụ đơn giản mà ở nhiều bệnh viện trong nước chỉ có bác sĩ nhãn khoa mới biết cách sử dụng. Bằng cách này các y tá có thể quản lí tốt các bước trước và sau khi phẫu thuật của các ca đục thủy tinh thể đơn giản. Họ cũng được đào tạo cách tiêm thuốc mê và làm một số phẫu thuật thông thường như phẫu thuật quặm sẹo, cắt bỏ mộng thịt, múc nội nhãn v..v..Vai trò được nâng cao giúp các y tá tự tin làm việc tốt hơn và giúp các bác sĩ có thời gian thực hiện các phẫu thuật phức tạp và điều trị laze.
Kế hoạch và phương hướng phát triển
Tỉ lệ phẫu thuật đục thủy tinh thể hiện nay ở Ghana (519) và ở phần lớn các nước Châu phi cho thấy chúng ta không thể đạt được mục tiêu Tầm nhìn 2020 đề ra nếu chúng ta không thay đổi cách nhìn về thực tế ngành mắt. Tôi xin đưa ra một số gợi ý sau:
Thời gian huấn luyện
Việc đào tạo bác sĩ đa khoa tại trường Cao đẳng phẫu thuật Tây phi thông thường kéo dài 6 năm. Ở Ghana, chỉ có 5 bác sĩ nhãn khoa được đào tạo chương trình này cách đây 20 năm hoặc lâu hơn và phần đông họ phục vụ gần 10 năm ở tòa công sứ. Hiện nay, các khóa học hai năm xem ra quá ngắn nhưng chương trình này lại quá dài so với công nghệ hiện có ở các vùng tuyến dưới. Có lẽ chương trình Đông phi nên kéo dài 3 năm.
Các dịch vụ phẫu thuật đục thủy tinh thể tại cộng đồng
Các dịch vụ này là phần không thể thiếu ở tất cả chương trình của vùng. Cần khéo léo lồng ghép các chương trình với các dịch vụ cộng đồng này để vượt qua những trở ngại về địa lí và các trở ngại khác để dịch vụ này được nhiều người biết đến hơn. Theo kinh nghiệm của tôi thì đây là bước quan trọng để nâng cao hiệu quả phẫu thuật.
Sử dụng các nguồn sẵn có
Ở nhiều bệnh viện, công việc của các y tá nhãn khoa chỉ giới hạn trong việc ghi chép thị lực bệnh nhân và giúp đỡ bác sĩ nhãn khoa. Phần lớn họ có thể được đào tạo để quản lí các bệnh nhân sau khi phẫu thuật đục thủy tinh thể, tiêm thuốc tê và thực hiện các tiểu phẫu khác. Ngoài việc chăm sóc bệnh nhân, họ có thể quản lí một số lượng lớn bệnh nhân hơn chúng ta tưởng. Như vậy các bác sĩ sẽ có nhiều thời gian để phẫu thuật hơn. Phương pháp này có thể gây tranh cãi nhưng sự thật nó rất khả thi và được áp dụng thành công ở các nơi khác. Tất cả những gì chúng ta cần là chương trình đào tạo trọng tâm, giám sát và đảm bảo chất lượng.
Nhân viên phục hồi cộng đồng (CBR) và y tá sức khỏe cộng đồng
Nhân viên phục hồi cộng đồng và những nhân viên tình nguyện cộng đồng nên được huấn luyện cách chẩn đoán và tư vấn các bệnh nhân đục thủy tinh thể đến bệnh viện huyện. Thêm vào đó, chăm sóc mắt ban đầu là một phần không thể thiếu trong huấn luyện chăm sóc mắt cộng đồng, các y tá nên sẵn có ở tất cả các huyện ở Ghana.
Phẫu thuật viên đục thủy tinh thể
Các phẫu thuật viên đục thủy tinh thể vẫn không được phát hiện và công nhận ở Ghana mặc dù vai trò này rất quan trọng ở các nước Châu phi. Trái lại, các trợ lí y tế đa khoa ( học thêm 1 năm sau khi có bằng y tế cơ bản) được đào tạo và cử đến các bệnh viện huyện để quản lí một khối lượng thuốc men lớn. Theo kinh nghiệm cá nhân tôi, các phẫu thuật viên ở Gambia và các nơi khác đều có trách nhiệm cao trong công việc của mình. Xem xét lại cách làm đó vào lúc này là điều quan trọng hơn bao giờ hết nếu chúng ta nhận ra mục tiêu của chúng ta là loại trừ tất cả các nguyên nhân có thể phòng tránh được gây mù lòa từ đây cho đến năm 2020.
